Narodni muzej Užice formiran je 12. jula 1946. godine kao Muzej ustanka 1941. A 29. aprila 1963. godine osnovan je Narodni muzej, u čiji su sastav ušli Muzej ustanka 1941. i Zavičajni muzej. Svih 78 godina radi na očuvanju, zaštiti i prezentaciji kulturnog nasleđa.
Narodni muzej Užice je regionalni i nadležan je za devet opština Zlatiborskog upravnog okruga i Grad Užice i to Bajinu Baštu, Kosjerić, Požegu, Arilje, Čajetinu, Novu Varoš, Priboj, Prijepolje i Sjenicu.
U sastavu Muzeja je Memorijalni kompleks Kadinjača, Jokanovića kuća, Hidroelektrana pod Gradom i Odeljenje Narodnog muzeja u Novoj Varoši.
Narodni muzej Užice – Stalne postavke
Stalne postavke su Užice nastanak i razvoj, Užička republika 1941, Legat Mihaila Milovanovića, Lapidarijum antičkih spomenika, Partizanska fabrika oružja i municije 1941, Istorija Namenske proizvodnje u Užicu od 1928. do danas, Radnički bataljon i borba na Kadinjači.
Muzej poseduje vredne zbirke, a odeljenja su arheološko, dokumentaciono, etnografsko, istorijsko, konzervatorsko,pedagoško, odeljenje za preventivnu zaštitu spomenika u okviru teritorijalne nadležnožnosti, odeljenje istorije umetnosti kao i pedagoška služba,stručna muzejska biblioteka i fotolaboratoriju
Stalna postavka “Užice nastanak i razvoj” otvorena 1995. godine u drugoj zgradi Muzeja I prezentuje nastanak i razvoj užičkog kraja od praistorije, antike, srednjeg i novog veka, do savremene istorije. Izloženo je preko 1400 eksponata iz svih muzejskih zbirki (arheologije, etnologije, istorije i istorije umetnosti).
Stalna postavka “Užička republika” otvorena je 2016.godine i svedoči o jedinoj slobodnoj teritoriji u porobljenoj Evropi.Krajem septembra i početkom oktobra 1941godine na području Zapadne Srbije, Šumadije i Pomoravlja, stvorena je veća slobodna teritorija, kao baza za širenje ustanka.
Veći deo mesta oslobodile su partizanske i četničke jedinice samostalno ili u sadejstvu. Na ovoj teritoriji, nazvanoj Užička republika, živelo je blizu milion stanovnika.
Centar je bio Užice, u koje su prvobitno ušle četničke jedinice 21. septembra, a zatim su grad predale partizanima 24. septembra.
Tokom oktobra i novembra 1941. Užice je postalo sedište Vrhovnog štaba NOPOJ, CK KPJ, Glavnog štaba NOPO Srbije i CK SKOJ-a. Na slobodnoj teritoriji obnovljena je proizvodnja u predratnim fabrikama i zanatskim radionicama.
Organizovana je zdravstvena služba i železnički saobraćaj. Razvio se i intenzivan kulturni život. Štampani su listovi: Vesti, Borba, Omladinska borba, Bilten Vrhovnog štaba, Novosti, Reč naroda.
Nemci su 25. novembra 1941. pokrenuli ofanzivu na slobodnu teritoriju, pravcem Valjevo – Užice i Kraljevo – Čačak – Užice.
Poslednja linija odbrane bili su Radnički bataljon, dve čete Posavskog partizanskog odreda i Oraška četa Drugog šumadijskog odreda, koji su 29. novembra na brdu Kadinjača pružili otpor daleko brojnijim Nemcima.
Vrhovni štab na čelu sa Josipom Brozom Titom povukao se u Sandžak, gde se pristupilo novoj reorganizaciji pokreta i nastavku borbe. Padom slobodne teritorije ugušen je ustanak u Srbiji. Užička republika posle 67 dana, prestala je da postoji.
Narodni muzej Užice Legat Mihaila Milovanovića
U Legatu slikara Mihaila Milovanovića (Gostinica, 1879 – Užice, 1941) su slike predmeti prvog akademskog slikara iz užičkog kraja. Legat je otvoren je 2003. godine a fond je stvoren otkupom i poklonom umetnikovog sina Momčila Milovanovića i drugih darodavaca, a deo predmeta je iz zbirki Narodnog muzeja Užice.
Legat prezentuje umetničku i ličnu zaostavštinu, ratnog slikara u oslobodilačkim ratovima Srbije 1912–1918. godine i skulptora.
Mihaila Milovanovića pogubili su partizani 1941. god, nakon što je neosnovano optužen da je petokolonaš i izdajnik. Legat je formiran nakon višedecenijskog zalaganja Momčila Milovanovića za rehabilitaciju imena i dela svog oca Mihaila i sakupljanja umetnikove zaostavštine. Postavka Legata je rekonstruisana 2020. godine.
Za formiranje i muzeološku prezentaciju Legata slikara Mihaila Milovanovića Narodnom muzeju Užice 2004. godine dodeljena je nagrada Muzejskog društva Srbije „Mihailo Valtrović“. Okružni sud u Užicu doneo je 2007. godine rešenje kojim se usvaja zahtev za rehabilitaciju i utvrđuje da je Mihailo Milovanović lišen života kao žrtva progona i nasilja iz političkih i ideoloških razloga.
Lapidarijum antičkih spomenika
Deo epigrafske zbirke Narodnog muzeja Užice izložen u lapidarijumu pripada periodu od druge polovine II do prve polovine IV veka. Spomenici potiču sa teritorije Opština Kosjerić, Požega, Užice, Nova Varoš i Prijepolje.U antičkom periodu teritorija na kojoj su nađeni ovi antički spomenici ulazila je u granice istočne provincije Dalmacije.
U lapidarijumu su izložena 23 nadgrobna spomenika (cipusi, kocke i stele), žrtvenici, slobodne figure lavova, korintski kapitel i fragmenti mermernih antičkih stubova.
Partizanska fabrika oružja i municije 1941- svedoči da po ulasku partizanskih snaga u Užice, 24. septembra 1941. godine organizovana je proizvodnja u predratnoj Fabrici oružja i municije u Krčagovu. U tom periodu, bila je to jedina fabrika u okupiranom delu Evrope gde se proizvodilo oružje za borbu protiv fašizma.
Mašine jednog dela municijskog odeljenja i alatnica smeštene su u podzemne prostorije izgrađene neposredno pred početak Drugog svetskog rata za potrebe trezora Narodne banke Kraljevine Jugoslavije. Partizanska fabrika oružja i municije radila je do 22. novembra 1941. kada se dogodila tragična eksplozija u kojoj je izginulo oko 120 radnika i civila zatečenih u skloništu.
Stalna postavka u podzemnim tunelima otvorena je 1961. godine, a dopuna i rekonstrukcija postavke izvršena je 2011. godine.
Stalna postavka “Istorija Nemenske proizvodnje u Užicu od 1928. do danas” otvorena je 2006. godine. Ova izložba predstavlja u manjoj meri koncepcijski izmenjenu izložbu Privrednog muzeja „Prvi partizan“, otvorenu u fabričkom krugu 1990. godine, a demontiranu 2002. godine (zbog raspada SOUR-a „Prvi partizan“). Sadašnja postavka prikazuje samo istoriju Namenske proizvodnje.
U galeriji UžiceMedia i nekoliko tekstova iz užičkih „Vesti“:
Stalna muzejska postavka „Radnički bataljon i borba na Kadinjači“ otvorena je 24. septembra 1984. godine. Izložba se sastoji iz tri celine i to u prvom, uvodnom delu, prikazana je situacija u Evropi i Jugoslaviji u jesen 1941. godine sa posebnim akcentom na događaje u Zapadnoj Srbiji, odnosno Užičkoj republici.
Centralni deo postavke sastoji se iz dve celine. U prvoj je prezentovana građa o formiranju partizanskih radionica i četa Radničkog bataljona, a u drugoj je predstavljena najveća borba na Kadinjači 29.novembra 1941. godine u toku prve neprijateljske ofanzive. Završni deo izložbene postavke je posebna prostorija, a posvećena je samom Memorijalnom kompleksu Kadinjača i njegovom otvaranju.
Izložba sadrži obilje građe koja upečatljivo govori o borbi na Kadinjači. Izloženo je oko 300 autentičnih predmeta i dokumenata vezanih za Radnički bataljon i njegovu epopeju.
Memorijalni kompleks Kadinjača
Spomen-kompleks Kadinjača posvećen je borcima Radničkog bataljona, Posavcima i Orašanima, koji su 29. novembra 1941. godine poginuli na Kadinjači koja je 14 km zapadno od Užica, braneći odstupnicu Vrhovnom štabu NOPOJ-a, partizanskim odredima i partizanskoj bolnici.
Na tom mestu je 29. novembra 1952. otkrivena spomen-piramida autora Stevana Živanovića, beogradskog vajara, na kojoj su uklesani stihovi iz poeme „Kadinjača“ užičkog pesnika Slavka Vukosavljevića.
Novosagrađeni spomenik na Kadinjači svečano je otvorio predsednik SFR Jugoslavije Josip Broz Tito 23. septembra 1979. godine, a za nepokretno kulturno dobro od izuzetnog značaja proglašen je 1979.godine.
Memorijalni spomen-kompleks Kadinjača čiji je autor beogradski vajar Miodrag Živković, sastoji se od nove spomeničke kompozicije i stare spomen-piramide. Skulptorsko rešenje spomenika dato je u vidu pokrenute kompozicije, koju sačinjava niz elemenata različite veličine i oblika, koji uklopljeni u konfiguraciju terena simbolišu ljudski otpor. U sklopu spomenika su tri celine: Amfiteatar Užičke republike, Aleja Radničkog bataljona i Plato slobode.
Na zaštićenom zemljišnom prostoru je i spomen-dom koji je projektovao arhitekta Aleksandar Đokić. U zgradi spomen-doma je stalna postavka o Radničkom bataljonu i borbi na Kadinjači i tematska izložba „Užički kraj u NATO agresiji“.
Narodni muzej Užice Jokanovića kuća
Jokanovića kuća predstavlja svojevrstan etnografski spomenik kulture u Užicu. Građena je u drugoj polovini XIX veka kao spratna kuća sa stambenom i privrednom namenom. Bila je u dugogodišnjem vlasništvu srpske trgovačke porodice Jokanović, da bi kasnije promenila još nekoliko vlasnika. Jokanovića kuća je 1988. godine proglašena za kulturno dobro.
Od 1989. godine započeli su radovi na restauraciji ovog objekta, koji su završeni 1992. godine, kada su stvoreni uslovi za njegovu kompletnu muzeološku prezentaciju. Zgrada predstavlja jedan od retkih spomenika balkansko-orijentalne arhitekture.
Stalna muzejska postavka pod nazivom „Gradska kuća u Užicu u XIX i početkom XX veka otvorena je u Jokanovića kući 10. septembra 1992. godine. Cilj ove postavke je da se prikaže jedan od najznačajnijih perioda u razvoju grada Užica. U tri enterijera prikazan je način stanovanja građana Užica u XIX i početkom XX veka.
Narodni muzej Užice Hidroelektrana pod Gradom
Hidroelektrana je počela sa radom 2. avgusta 1900. godine. Sagrađena je nepune četiri godina posle one na Nijagarinim vodopadima kao prva hidroelektrana na Balkanu zasnovana na Teslinim principima polifaznih struja. Napravljena je za potrebe Tkačke radionice, a inicijator primene polifaznih struja bio je profesor Đorđe M. Stanojević.
Generatori i oprema kupljeni su od firme „Siemens&Halske“. Projektant brane, jaza i zgrade hidroelektrane bio je inženjer Aćim Stevović, a projekat je usaglašen sa inženjerom Jaroslavom Jarolimekom iz firme isporučioca opreme. Kamen temeljac za izgradnju hidroelektrane 3.maja 1899.godine postavio je kralj Aleksandar Obrenović.
Oprema za varošku mrežu dopremljena 1900. godine u Užice
Kompletna oprema za hidroelektranu, varošku mrežu i 1.500 sijaličnih priključaka stigla je vozom do Kragujevca oktobra 1899. Zbog loših puteva, specijalno konstruisanim volovskim kolima dopremljena je u februaru 1900. godine u Užice. februara 1900. godine. Izgradnja zgrade hidroelektrane, brane, pratećih objekata i montiranje opreme, uz nepredviđene probleme, završena je 2. avgusta 1900. Od juna do septembra je postavljana varoška mreža.
Prvi deo varoške mreže pušten je u rad 2. avgusta 1900, uključivanjem u proizvodnju jedne turbine i jednog generatora.
Kompletna varoška rasveta završena je 23. septembra 1900. godine. Potpuna elektrifikacija Užica obavljena je do kraja 1900. godine. U junu 1904. zgrada elektrane je proširena, ugrađena je još jedna turbina sa pripadajućim generatorom, čime je rad centrale udvostručen. Zgrada hidroelektrane proširena je za oko 50 kvadrata.
Hidroelektrana Pod Gradom radila je do izgradnje pruge Beograd-Bar, kada je veća količina kamena i zemlje zatrpala jaz i prekinula njen rad. Prva rekonstrukcija hidroelektrane urađena je 1990.godine. Povodom stogodišnjice rada hidroelektrane, 2. avgusta 2000. godine , rekonstruisana je zgrada po projektu arhitekte Katarine Stefanović.
Na platou ispred zgrade uređena je letnja scena a Udruženje Užičana iz Beograda poklonilo je svom gradu bistu Nikole Tesle, rad akademskog vajara Nikole Jankovića, koja je svečano otkrivena 1. avgusta 2008. godine.Zgrada hidroelektrane i njena neposredna okolina proglašeni su za kulturno dobro od velikog značaja.
Dodajmo, da je u Narodnom muzeju Užice u pripremi nova stalna postavka koja hronološki prati razvoj užičkog kraja. Postavka će biti u prvoj zgradi Muzeja na oko 400 kvadrata sa brojnim eksponatima, dokumentima, autentičnim predmetima, fotografijama…
KULTURA KROZ VREME je naš serijal koji će biti realizovan do kraja ove godine. U godini kulture u Užicu odgovarmo na pitanje kroz drugi serijal „ŠTA IMAMO ŠTA OČEKUJEMO“, u kome predstavljama užičke ustanove kulture, uz osvrt šta građani misle o kulturnoj ponudi i koji su njihovi predlozi.
Do sada su novinari i saradnici „UžiceMedia“ realizovali više zanimljivih i edukativnih sadržaja. Izdvajamo:
- “NASILJE Kao najbolje čuvana PORODIČNA TAJNA”
- JA NOVINARKA DOPISNICA
- KULTURNO BLAGO NARODNOG MUZEJA UŽICE – Duga užička istorija
- ŽENE ZLATIBORSKOG KRAJA
- „VELIKI RAT“
- „ZNANJEM DO ISTINE, BEZ SENZACIJE“
- „KULTURA DIJALOGA“
- „LOKALNO, A PROFESIONALNO“
- „TURIZAM POŽEŠKOG KRAJA“
- „ČUVARI TRADICIJE“
- „SPRETNIM KORAKOM KROZ SVET“
- „NA ZAHTEV ČITALACA
- “PESMA KAO LEK”
- NOVINARSKA ŠKOLA
- „SA KNJIGOM, UTABANIM I NOVIM STAZAMA“
- Ostali tekstovi u kategoriji MEDIJI
Za još tekstova iz kulture, reportaža, pratite naš sajt i društvene mreže Facebook i Instagram!
