Istorijski arhiv Užice najveći je po teritoriji koju pokriva i trajno čuva, stručno obrađuje i daje na korišćenje arhivsku građu. Arhivskom građom se smatra sav izvorni i reprodukovani pisani fotografisan, štampan, snimljen i na drugi način zabeležen dokumentarni materijal.
Taj materijal je značajan za istoriju, kulturu, nauku i druge društvene oblasti. A nastao je u radu državnih organa, ustanova, privrednih, društvenih organizacija, građansko-pravnih lica, porodica, pojedinaca, privatnih organizacija i firmi i drugih društvenih činilaca.
Svuda u svetu pa i kod nas arhivi su više država nego kultura, arhivi su identitetske ustanove u kojima se čuvaju dokazi da postojimo kao država, narod i kao pojedinci.
Sve ono što se stručno čuva i održava u arhivima je nešto poput relikvije. To su živi arhivski dokumenti ugrađeni u naše sadašnje živote. Izvor su saznanja o nečemu što je deo prošlosti i kao takvi mogu da imaju ulogu i da utiču na današnju stvarnost. Otuda je imperativ ozbiljne kulturne politike kao dela državne i nacionalne strategije zaštititi nasleđeno. To je garancija da će biti zaštićeno i ono što danas nastaje.
Istorijski arhiv Užice osnovan je 1948. godine
Istorijski arhiv Užice osnovan je 1948. godine. A donošenjem Zakona o državnim arhivima 1950. godine započinje nova faza arhivistike. Od osnivanja užičkog arhiva bilo je više pokušaja da se nađe odgovarajući prostor. Pa je prvo bio smešten u jednoj kancelariji u tadašnjem Okružnom odboru. Zatim u Muzeju ustanka 1941, a kasnije u Zadužbini prote Gavrila Popovića.
U međuvremenu povećavala se količina arhivske građe, pa je Arhiv dobio na korišćenje i učionicu u Osnovnoj školi “Dušan Jerković”. Arhiv je 1959. godine preseljen u zgradu poznatu kao “Đenića kafana”. Da bi od 1967. godine ponovo bio preseljen u severno krilo Skupštine opštine Užice gde je ostao do oktobra 2009. godine.
Gradnja nove zgrade započela je 1997. godine na mestu Starog mlina na Rakijskoj pijaci koji je bio u vlasništvu užičkog industrijalca Borisava Mališe Atanackovića, potom Josipa Šojata, pa će razmenom preći u vlasništvo braće Vukomanovića.
Posle rata od 1946. godine Zakonom o nacionalizaciji preduzeća država postaje vlasnik mlina. Radovi su tokom gradnje više puta prekidani i posle 12 godina 2009. godine završena je nova zgrada Istorijskog arhiva Užice. U gradnju je uloženo 1,1 milion evra.
Zgrada Istorijskog arhiva Užice je moderno zdanje, urađena namenski po svim arhivističkim standardima.
Tokom svog rada ustanova je prešla dug razvojni put od malog arhivskog središta do savremene arhivske ustanove.
U Istorijskom arhivu Užice u okviru jubileja 75 godina postojanja i rada ove ustanove kulture otvorena je izložba „Zapisni Dub“ autora Željka Markovića, direktora Istorijskog arhiva Užice iz ličnog fonda Radovana Popovića, novinara i književnika.
Ova postavka je deo legata Radovana Popovića, prvo novinara užičkih “Vesti “od 1960. godine, a zatim dopisnika od 1966.godine “Politike” i onda dugogodišnjeg urednika dodatka Kultura.
Popović je sačuvao je lična dokumenta i privatne prepiske, pa ih predao Arhivu za legat. Arhivsku građu čine brojna dokumenta nastala tokom rada sa javnim ličnostima bivše Jugoslavije.
To su ličnosti iz političke, umetničke, književne i drugih oblasti, koje su ostavile pečat u Jugoslaviji, ali i događaji koji će upravljati scenom savremene Srbije.
Prvi put 2024. godine javnosti je predstavljen Ultimatum i telegram Srbiji o početku Prvog svetskog rata.
Originalni dokumenti čuvaju se u Državnom arhivu Srbije. A Istorijski arhiv Užice povodom 110 godina od početka Prvog svetskog rata izložio je tri dokumenta i to austrougarski ultimatim Kraljevini Srbiji upućen 23. jula. A odgovor Vlade Kraljevine Srbije od 25. jula i telegram objave rata od 28. jula 1914.godine.
Na inicijativu Nikole Selakovića, ministra kulture Srbije i Željke Stojičić, ministra prosvete i kulture Republike Srpske ovi dokumenti prvi put su predstavljeni javnosti Srbije i Republike Srpske. Dokumenti pisani na francuskom jeziku bili su izloženi od na platou ispred zgrade Grada Užica.
Izlaganjem ovih dokumenata predstavljeni su poslednji dani „Julske krize“ kojom je zvanično počeo dugo pripremani Prvi svetski rat. Na predlog Državnog arhiva Srbije Telegram objave rata upisan je 2015. godine u UNESKO registar kulturne dokumentarne baštine univerzalnog značaja „Sećanje sveta“.
Sećanja na „Srpsko vojničko groblje u Alžiru“
Još jedna izložba o 110 godina od početka Prvog svetskog rataprirežena je sa ciljem očuvanja sećanja na „Srpsko vojničko groblje u Alžiru“ u Istorijskom arhivu Užice.
Prema podacima na groblju su 324 vojnika koja su poginula u Prvom svetskom ratu. Izložbu je otvorio ambasador Narodne Demokratske Republike Alžir Fatah Mahraz. Autor izložbe je Marko Jelić, predsednik Društva prijatelja Alžira. Mali broj naših ljudi zna da posmrtni ostaci stradalih vojnika srpske vojske počiva na području prestoničke opštine Deli Ibrahim u Alžiru.
Poseban značaj imala je i izložba fotografija „Slike života, fotografije Albera Kana: Priština, Prizren, Lipljan i Gračanica 1913. godine“. Ova izložba je u okviru saradnje užičkog Arhiva i Grada Užica sa Arhivom Kosova i Metohije, Domom kulture „Gračanica“ i Galerijom umetnosti Priština.
Postavka je obuhvatila 80 fotografija u boji koje su iz Muzeja Albera Kana koji se nalazi u blizini Pariza i snimljene su 1913. godine. To su fotografije iz života običnih ljudi, bivših turskih podanika, a već slobodnih građana, stanovnika u ono vremene Prištine, Prizrena, Lipljana i Gračanice. Sve fotografije su u skladu sa pisanim istorijskim izvorima isvedočanstvo ko je živeo na tom prostoru u to vreme.
Po narodnoj nošnji možemo videti ko je sve činio stanovništvo i da je bilo najviše Srba, zatim Turaka, Jevreja i Roma, a tek posle dolaze neki drugi.
U okviru programa „Užice-prestonica kulture Srbije 2024“ povodom 180 godina od osvećenja Crkve Svetog Georgija otvorena je izložba pod nazivom „Sveštenstvo Crkve Svetog velikomučenika Georgija“ autora protojereja Milana B. Filipovića i Nemanje Spalovića, istoričara i arhiviste.
Predstavljene su biografije sveštenika, kapelana i đakona u periodu od osvećenja Crkve na Đurđic 1844.godine do današnjih dana. Kroz te biografije saznaje su i društvene i političke okolnosti, život tadašnjeg Užica i Srbije, naročito kada su u pitanju sveštenici kao što su Gavrilo Popović, Mihajlo Đurić, Stevan Bojović…
Jedna od izložbi koja je izazvala veliko interesovanje bila je i povodom 60 godina od otvaranja Trga partizana. Na izložbi su predstavljeni događiji od 1961.godine koji su odvijali na užičkom trgu.
Oni nemaju samo lokalni karakter, već je to i istorija onoga što je obeležilo Srbiju i događaje na jugoslovenskom prostoru.
Trg u Užicu nije samo srpski već i jugoslovenski jer ga je gradila Federacija, a sredstva za njega bila su iz svih republika, kao i materijal za građenje je sa svih prostora bivše Jugoslavije.
Za Trg partizana izuzetan značaj pripada arhitekti Stanku Mandiću. Jer su generacije počastvovane što se njegovo delo prepoznaje i u svetu. Kao vrhunsko ostvaranje ističe se sam prostor Trga, zgrada Spomen doma, kako se zove u dokumentaciji, a to je zgrada današnjeg Narodnog pozorišta i Narodne biblioteke. Poseban značaj na izložbi imaju i svedočanstva i pisani tragovi iz užičkih „Vesti“.
Dodajmo da je i poštanska marka Starog grada najavila prestonicu kulture.
Poštanska marka je jedan od najvažnijih državnih simbola, a prigodna obeležava najznačajnije događaje, ljude i jubileje.
Publikovana je povodom 650 godina od prvog pomena Užičke tvrđave u 25.000 primeraka Pošte Srbije, a predstavljena je krajem 2023.godine u Istorijskom arhivu Užice.
Prvi put 2024. godine Istorijski arhiv Užice i Institut za savremenu istoriju organizovali su i naučni skup „Res Public- Užički kraj u ratu 1941-1945 – nova istraživanja“.
Na ovom skupu svoja istraživanja predstavilo je 10 autora iz Instituta za savremenu istoriju iz Beograda. a najavljeno je da će ovaj skup u narednim godinama imati i regionalni karakter.
Ovo je samo jedan deo kojim se Arhiv predstavio javnosti. Nemerljiva je njegova o značaju čuvanja arhivske dokumentacije, ali i svega što se realizuje kroz brojna predavanja, izložbe, promocije arhivskih izdanja radi očuvanja kulture baštine.
KULTURA KROZ VREME je naš serijal koji smo realizovai toko 2024. godine.
Pored toga u godini kulture imamo i serijal „ŠTA IMAMO ŠTA OČEKUJEMO“, u kome predstavljama užičke ustanove kulture, uz osvrt šta građani misle o kulturnoj ponudi i koji su njihovi predlozi.
Do sada su novinari i saradnici „UžiceMedia“ realizovali više zanimljivih i edukativnih sadržaja. Izdvajamo:
- “NASILJE Kao najbolje čuvana PORODIČNA TAJNA”
- JA NOVINARKA DOPISNICA
- KULTURNO BLAGO NARODNOG MUZEJA UŽICE – Duga užička istorija
- ŽENE ZLATIBORSKOG KRAJA
- „VELIKI RAT“
- „ZNANJEM DO ISTINE, BEZ SENZACIJE“
- „KULTURA DIJALOGA“
- „LOKALNO, A PROFESIONALNO“
- „TURIZAM POŽEŠKOG KRAJA“
- „ČUVARI TRADICIJE“
- „SPRETNIM KORAKOM KROZ SVET“
- „NA ZAHTEV ČITALACA
- “PESMA KAO LEK”
- NOVINARSKA ŠKOLA
- „SA KNJIGOM, UTABANIM I NOVIM STAZAMA“
- Ostali tekstovi u kategoriji MEDIJI
Za još korisnih tekstova iz kulture, reportaža, pratite naš sajt!
