Dobrivoje Borčić za UžiceMedia kaže da se najpre krenulo sa igrama da bi kasnije program grupe bio proširen sa pevanjem „iz vika“ i „na bas“ i svirkom orkestra paljkara. Proizvod aktivnosti Izvorne folklorne grupe je manifestacija Susreti amaterskih grupa u Ravnima koja i danas živi.
Najveći deo svog života Dobrivoje Borčić (1941) posvetio je razvoju amaterskog kulturno umetničkog života. Bio je inicijator i organizator brojnih manifestacija na području grada Užica koje su prevazilazile njegove okvire. Ovog puta, opredelili smo se samo za jedan segment njegovih aktivnosti, a tiču se seoskih folklornih ansambala koja su negovala izvornost želeći da saznamo šta je za njihove igrače značio taj spretni korak koji je u kulturno umetničkim društvima koja su delovala i deluju u gradskoj sredini značila i iskorak u svet.
Dobrivoje Borčić bio je član Izvorne folklorne grupe u selu Ravni kod Užica od osnivanja i kako kaže, „njen kolovođa“. Jedan je od osnivača Susreta amaterskih grupa i njen glavni organizator, član Skupštine i Izvršnog odbora Saveza amatera Srbije u dva mandata gde je upoznao brojne strunjake koji su se bavili narodnim stvaralaštvom.
Ističe da je najviše naučio od poznatog užičkog etnomuzikologa dr Rada Poznanovića. Prema njegovim rečima, zahvaljujući folkloru, sa svojom grupom boravio je u mnogim gradovima i mestima širom bivše Jugoslavije, bilo je nastupa i u pojedinim evropskim zemljama, upoznavao njihove običaje i kulturu, sklapao prijateljstva koja i danas pamti.
S druge strane, amaterski folklorni ansambli u seoskim sredinama bili su za njihove članove iskorak iz svakdnevice i spoznaja bogatog kulturnog nasleđa u svetu igre koju je posedovala svaka ta sredina. Nastup pred publikom uvek je predstavljao poseban doživljaj, a svaka manifestacija koja je okupljala veći broj izvornih folklornih grupa bila je praznik koliko za učesnike toliko i za lokalnu sredinu u kojoj se održavala.
UM: Kako je nastala Izvorna folkolorna grupa Ravni?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Izvorna folklorna grupa Ravni osnovana je 1972. godine. Sačinjavali su je prosvetni radnici, trgovci, ugostitelji i poljoprivrednici. Više bračnih parova, braća, sestare, roditelji i deca bili su članovi ovegrupe.Inicijator osnivanja, a i rukovodilac grupe bila je Stanka Cicvarić, zaposlena u ogranku biblioteke u Ravnima. Folklornagrupa je radila pod stručnim rukovodstvom dr Rada Poznanovića. Muzička pratnja bio je orkestar Milovana Babića. Posle nekoliko godina, kada je Stanka otišla u Užice, ja sam preuzeo rukovodstvo.
Od samog početka grupa je bila orijentisana na izvorne narodne vrednosti, stare igre i arhaične pesme i svirke.Sve to na pozornici je predstavljano na originalan način, uz brižljivo odabranu narodnu nošnju, izvučenu iz starih sanduka, sa originalnim nakitima. Najpre se krenulo sa igrama da bi kasnije program grupe bio proširen sa pevanjem „iz vika“ i „na bas“ i svirkom orkestra paljkara.
UM: Izvorna folklorna grupa privukla je veliku pažnju javnosti i medija, usledili su brojni nastupi?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Već 1973. godine grupa sa orkestrom Milovana Babića, učestvuje na Drugom „Saboru narodnog stvaralaštva Srbije“ u Leskovcu, kasnije više puta na istoj smotri koja se preselila u Topolu. Pored orkestra Milovana Babića, muzička pratnja bili su i orkestri: Boška Ostojića, Mića Petrovića, Tatomira Nikolića, Mirka Šunjevarića i Milovana Milaćevića.
Saznanje o ravanjskoj grupi brzo se širilo i njena popularnost je rasla pa je pozivana i učestvovala je na mnogim smotrama i priredbama širom bivše Jugoslavije kao što su: „Mermer i zvuci“ u Aranđelovcu, Jugoslovenski susreti „Abrašević“ u Valjevu / dva puta /, „Takmičenju sela Srbije“ u Zaječaru / dva puta /, Saboru trubača u Guči, Međunarodnoj smotri folkora u Zagrebu /dva puta /, festivalu slovačkog folklora u Gložanima kod Bačkog Petrovca, na smotri „Đakovački vezovi“ u Đakovu, gostovanje u Slavonskom Brodu, Krapinskim Toplicama, Varaždinskim Toplicama, Ljutomeru, Velikoj Kopanici kod Slavonskog Broda, Kragujevcu, Beču, Lincu, Ebenzeu i Gmundenu u Austriji, Sent Andreji u Mađarskoj i mnogim mestima Zlatiborskog okruga.
Učestvovala je i u brojnim TV emisijama kao što su: „Znanje imanje“, „Takmičenja sela Srbije“, takmičarskoj emisiji „Kolovođo nogom kreni“, gde je Mišo Čantrak dobio naziv „Drugi kec“, a njegova supruga Jovanka „Zlatno ogledalo“ za igru. Program folklorne grupe snimile su i televizije Japana, Italije i Nemačke. Program grupe emitovan je preko 70 puta što u direktnim, što u repriznim emisijama na domaćoj televiziji. Samo emisija „Muzička lektira“ , za koju je TV Beograd snimio igre ravanjske grupe, emitovana je 37 puta.
Izgubljeni film
Svojevremeno je Izvorna folklorna grupa iz Ravni snimila film „Narodne igre užičkog kraja“, u režiji Milana Popovića iz Begrada. Organizator je bila Samoupravna interesna zajednica kulture iz Užica. Snimljeno je 12 igara: trojanac, čuješ seko, šumatovac, vinogradarsko kolo, devojačko kolo, bajnobaštanka, zaplet, đurđevka, biserka, užička čarlama, prolomčica i stara užičanka. Film je snimljen na filmskoj traci od 16 mm. Ova traka čuvana je u SIZ kulture. Nakon ukidanja samoupravnih interesnih zajednica filmu se gubi trag.
UM: Nisu izostale ni nagrade?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Grupa je dobitnik Krcunove nagrade i Statuete „Kosta Abrašević“, osvojene na 14. Jugoslovenskim susretima Abrašević u Valjevu 1980. godine.
UM: Kako se ugasila ova Izvorna folklorna grupa?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Krajem osamdesetih godina, zbog porodičnih i radnih obaveza igrača, zbog nastale političke situacije kada su gostovanja u drugim republikama skoro onemogućena, ukidanjem samoupravnih interesnih zajednica i težeg obezbeđivanja novca za troškove putovanja, grupa je prestala sa radom. Duže su ostale grupe pevača. Ipak, tradiciju folklorne grupe nastavili su učenici Osnovne škole u Ravnima.
UM: Kako biste iskazali značaj delovanja ove folklorne grupe?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Učestvujući u radu folklorne grupe njeni članovi su imali mogućnost da posete mnoga mesta u Jugoslaviji i inostranstvu, upoznaju se sa kulturom i običajima drugih naroda i etničkih grupa, kao i da steknu mnoga prijateljstva, a za to, inače, nikada ne bi imali priliku.
UM: Koliko je na primer, sedamdesetih godina, kada je, uostalom osnovana Izvorna folklorna grupa u Ravnima, delovalo seoskih folklornih ansambala u užičkom kraju? Možete li nabrojati nekoliko?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Sedamdesetih godina prošlog veka u selima opštine Užice formira se više kulturno-umetničkih društava, među kojima su Kremna, Ribaševina, Sinjevac i Gostinica. Sva ova društava, pored igračkog dela, imala su grupe pevača arhaičnog pevanja i svirače na tradicionalnim muzičkim instrumentima. Posebno su zapaženi Milan Đurđić, guslar iz Kremana, Milena i Milijana Radojičić, ženski pevači par iz Sinjevca i ženska pevačka „Ribaševke“ iz Ribaševine.
Pored učešća u mnogim programima i televizijskim emisijama snimljene su i ploče. „Ribaševke“ su, pored mnogih brojnih nastupa, učestvovale na Beogradskim muzičkim svečanostima u Beogradu, Jugoslovenskim horskim svečanostima u Nišu, Mokranjčevim danima u Negotinu, programu proslave 750 godina Berlina u Nemačkoj, gostovale u Austriji i Mađarskoj.
Krajem osamdesetih godina igrački deo u kulturno-umetničkim društvima se postepeno gubi, ostaju pevačke grupe. Niču i nove koje organizuju smotre, koje obično imaju takmičarski karakter, kao što su u Lunovom Selu, Gostinici, Buaru, Ribaševini i Sevojnu.
Danas je posebno zapažena aktivnost Kulturno-umetničkog društva iz Zlakuse. Društvo u svom sastavu ima brojne igrače, pevačke grupe i instrumentaliste. Organizatori su poznate kulturno-umetničke manifestacije „Jesen u Zlakusi“. U ovom selu se izrađuje narodna nošnja za kulturno-umetnička društva u Srbiji i društva naših iseljenika u inostranstvu.
UM: Kako su nastali Susreti amaterskih grupa u Ravnima?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Susreti amaterskih grupa u Ravnima su proizvod aktivnosti Izvorne folklorne grupe. Nastali su 1973. godine, prvo kao opštinska smotra, da bi 1978. godine prerasli u regionalni status. Imali su za cilj da se neguje, istražuje i prezentira narodno stvaralaštvo užičkog kraja. Učešće na njima dobro su prihvatile sve opštine Zlatiborskog okruga preko čijih institucija kulture je obezbeđivano i učešće njihovih amatera.
Od samog početka u organizaciju smotre uključena je, pored Izvorne folklorne grupe, Osnovna škola u Ravnima i Mesna zajednica. Kasnije, organizaciju preuzima Kulturno-prosvetna zajednica Užice, potom ART dp Užice, pa ART plus Užice i sada Gradski kulturni centar Užice. Mesna zajednica i Osnovna škola uRavni uvek su bili suorganizatori.
UM: U čemu je značaj ove smotre?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Susreti amaterskih grupa u Ravnima afirmisali su ovo selo i Osnovnu školu. Od kada je smotra postala regionalna, na njoj se biraju programi sa užičkog područja za učešće na Saboru narodnog stvaralaštva Srbije. O tome je postignut sporazum sa Savezom amatera Srbije, čiji su stručni saradnici dolazili i birali programe za republičku smotru. Tada se ustanovljava i Plaketa susreta koja se dodeljuje pojedincima koji daju značajan doprinos razvoju kuklturno-umeničkog amaterizma. Ovo priznanje je do sada dobilo oko 50 lica sa područja Okruga. Smotra je bila uključena u kalendar kulturnih manifestacija Srbije.
UM: Ko je sve učestvovao na smotri?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Pored izvođača sa područja Okruga na smotru su pozivana i na njoj učestvovala, kulturno-umetnička društva iz drugih mesta sa igrama i pesmama iz svog kraja. Najčešće su to bila društva iz opština koje su nosile Titovo ime ili bile zbratimljene sa Užicem. Učestvovali su predstavnici izLjutomera, Labina, Slavonskog Broda, Velesa, Podgorice, Kruševa, Vrbasa, Drvara, Šutkovca i Mokre Gore sa Kosova i Metohije, Švedske, Zrenjanina, Kosovske Mitrovice, Žagubice, Dragačeva…
Kao prateći program organizovana su savetovanja na temu sela i kulture u njima i redovno priređivane izložbe slika poznatih likovnih umetnika. Svoje izložbe imali su, između ostalih: Radomir Vergović, Obrad Jovanović, Branko Kovačević, Božo Kovačević, braća Vidoje i Milomir Vidojević. Priređivane su izložbe slika sa likovne kolonije iz Karana, slikara i vajara iz Dragačeva, izložba narodnih rukotvorina i nošnji iz užičkog kraja. Sa izložbom ženskih rukotvorina žena iz Ravni gostovalo se i Slavonskom Brodu.
UM: Kako i ko je to finansirao?
DOBRIVOJE BORČIĆ – Smotra je finansirana sredstvima Samoupravne interesne zajenice kulture Užice, a pomoć je dobijana i od preduzeća „Prvi partizan“. Gašenjem samoupravnih intersenih zajednica finansiranje je preuzela Opština Užice uz uključenje i drugih radnih organizacija.
Kolo
– Vreme nastanka kola, kao igre, ne može se tačno odrediti, ali nema sumnje da su njeni koreni u dalekoj prošlosti. Tokom vremena igre su se menjale i usavršavale dok nisu došle do današnjeg oblika igranja. Zavisno od područja i temperamenta ljudi, igre se razlikuju po ritmu i načinu igre i po pitanju nošnje. Karakterističan oblik srpskog igranja, pa samim tim i užičkog, je igranje u kolu. A kolo je lanac međusobno, rukom spojenih igrača, koji se u igri, u polukrugu kreću, najčešće, po kružnoj liniji, sa istaknutom ulogom onoga koji je prvi u tom lancu – kolovođe, i zadnjeg igrača – keca.
Pravilo je da su kolovođa i kec muškarci. Izuzetak čini običaj kada devojkana svadbi od mladića, koji je barjaktar, ukrade barjak, okiti ga i za povraćaj traži otkup. Kada dobije otkup mladić plaća muzici da devojka vodi kolo i igra do nje. Kolovođa i kec igru započinju „đevojačkim kolom“, a ostali igrači ulaze između njih, pa se tako kolo širi. Po pravilu, u kolo ulaze naizmenično muško i žensko, najčešće po simpatijama. Do kolovođe se hvata devojka, zbog koje on vodi kolo i plaća muzici. Kada se u kolo uhvati dovoljan broj igrača, kolovođa od muzike traži da svira drugo kolo po njegovoj narudžbini. Tokom igre kolovođa više puta može da traži da mu sviraju drugo kolo. U igri se na podlogu staje celim stopalom što je posebna karakteristika igranja u ovom kraju.
U užičkom kraju najčešće se igraju kola tipa „u šest koraka“. Igra se na: svadbama, prelima, sjelima, komišanjima, mobama, vašarima, priredbama, rođendanima. Nekada se igralo uz muziku frule, dvojnica, liske, paljke, okarine, usne harmonike. Danas se igra uz muziku harmonike i trubača, a najčešće uz orkestar sastavljen od više raznih instrumenata. Bavljenje igrama, i njihovo izučavanje, ozbiljnije je počelo u drugoj polovini 19. veka.
Prvi istraživači igara na širem prostoru bivše Jugoslavije bile su sestre Ljubica i Danica Janković, kasnije Olga Skovran. Zapisivali su od ljudi iz naroda koji su znali ili po sećanju od svojih stariji. Igrama ovog kraja bavili su se: Desa Đorđević, Radmila Petrović, Bogdanka Đurić, Olivera Vasić, Dimitrije Golemović i mnogi drugi, a najviše i najveći poznavalac bio jeUžičanin etnomuzikolog dr Rade Poznanović.
Hroniku kovid -19 tokom decembra možete pogledati na UžiceMedia.
Hroniku kovid – 19 tokom novembra možete videti na UžiceMedia.
Aktuelne podatke za Srbiju na sajtu Ministarstva zdravlja Srbije.
